Wpis 22: Dzień Pamięci

W dniu 9 listopada na życzenie naszych partnerów biznesowych ponownie wróciłem do Birmy, aby omówić propozycję realizacji prac wykopaliskowych i przygotować się na spotkanie z rządowym komitetem ds. Spitfire’ów. Moja wizyta szczęśliwie zbiegła się ze świętem Dnia Pamięci, które upamiętnia zawieszenie broni kończące Pierwszą Wojnę Światową, kiedy to zamilkły Armaty sierpnia. Dzień Pamięci jest obchodzony każdego 11 listopada w krajach Wspólnoty Narodów. Pracownicy ambasady Wielkiej Brytanii dowiedzieli się o naszym przybyciu i zaprosili nas na uroczystość z okazji tego święta, która miała odbyć się na cmentarzu wojennym Taukkyat, tuż pod Rangunem. Cmentarz powstał w 1951 r. Spoczywa w nim 6 374 żołnierzy z Krajów Wspólnoty, w tym 867 nieznanych. Na kamiennych kolumnach pomnika wyryto imiona i nazwiska ponad 27 000 żołnierzy Krajów Wspólnoty, których ciał nigdy nie odzyskano – młodych mężczyzn z Afryki, Indii i Wielkiej Brytanii. Na środkowej rotundzie umieszczono inskrypcję w kilku językach, w tym birmańskim, hindi, urdu, gurmukhi i angielskim, która głosi „oddali swe życia za wszystkich wolnych ludzi”. 

Poranek był tego dnia jasny i bezchmurny, a nad nami rozpościerało się nieskazitelne niebieskie niebo. Przybyliśmy na miejsce przed czasem. Powitali nas członkowie Brytyjskiego Legionu Królewskiego, którzy wpięli nam w klapy kwiaty maku, symbolizujące szacunek i pamięć. Na cmentarz przybyli też między innymi ambasadorzy i attaché wojskowi, starzy weterani kampanii birmańskiej, ich rodziny, oraz księża kościoła anglikańskiego. Na podium wkroczył brytyjski ambasador Andrew Heyn i wygłosił przemówienie skierowane do weteranów, którzy z dumą prezentowali medale zawieszone na piersiach. Mówił o braterstwie, odwadze, a także o smutku i brutalnej rzeczywistości wojny. Po nim mowę wygłosił wielebny diakon David Judson Hogarth. Wyrecytował Odę do Pamięci z wiersza „Dla poległych” Laurence’a Binyona. Następnie na podium wkroczył jeden z weteranów kampanii birmańskiej, który wyrecytował treść epitafium ku czci poległym pod Kohimą majora Johna Etty-Leala.

Gdy powrócisz do domu
Opowiedz o nas i pomnij
Że za Waszą przyszłość
Oddaliśmy dziś życie

Po krótkiej przerwie dwóch przedstawicieli Sił Zbrojnych Birmy odegrało na trąbkach melancholijne tony „Ostatnią wartę”, po czym zapadły dwie minuty ciszy. Następnie usłyszeliśmy „Reveille”, melodię symbolizującą wschód słońca, nadzieję i odnowę. Ambasadorzy dwudziestu krajów złożyli wieńce na rotundzie pomnika. Całość była przejmującym przypomnieniem zdarzeń sprzed 70 lat.